Pierwszym etapem prac jest zazwyczaj zidentyfikowanie transakcji zawieranych z podmiotami powiązanymi / z rajów podatkowych, których wartość przekroczyła tzw. progi materialności wskazane w UPDOP. W tym kontekście należy jednak pamiętać, że począwszy od 1 stycznia 2021 r. obowiązkiem dokumentacyjnym mogą zostać objęte również transakcje zawierane z podmiotami niepowiązanymi (art. 11o ust. 1a i 1b UPDOP).
Z uwagi na znaczne kontrowersje interpretacyjne jakie towarzyszyły powyższym regulacjom od momentu ich wejścia w życie, w dniu 2 marca 2021 r. MF opublikowało projekt objaśnień w zakresie tzw. „domniemania rajowego”. Dla przypomnienia pragniemy wskazać najistotniejsze naszym zdaniem kwestie, jakie zostały poruszone w objaśnieniach:
- przez rozliczenia z kontrahentem z raju podatkowego należy rozumieć jakiekolwiek rozliczenia, nie tylko te związane z transakcją na linii podatnik – kontrahent,
- standard należytej staranności ma charakter stopniowalny (jest on wyższy w przypadku transakcji zawieranych pomiędzy podmiotami powiązanymi),
- domniemanie zobowiązujące do przygotowania dokumentacji podatkowej ma charakter podważalny (instrumentem dowodowym, który może zostać wykorzystany w tym celu jest pisemne oświadczenie drugiej strony transakcji),
- oświadczenie dotyczy rozliczeń drugiej strony w roku podatkowym, zatem należy je uzyskać po zakończeniu roku podatkowego podatnika (naszym zdaniem ostateczny termin jego pozyskania to termin do sporządzenia lokalnej dokumentacji podatkowej),
- podatnik nie jest zobowiązany do zbadania niedostępnych dla niego stosunków umownych pomiędzy drugą stroną transakcji i jego kontrahentami.
W naszej ocenie, w przypadku zawierania transakcji z podmiotami niepowiązanymi, do obalenia domniemania, o którym mowa w art. 11o ust. 1b UPDOP wystarczające jest pozyskanie od kontrahenta oświadczenia, w którym potwierdzi on, że w stosunku do otrzymanych od podatnika należności posiada status rzeczywistego właściciela w rozumieniu stosownych regulacji UPDOP. Równocześnie, w kontekście pojawiających się pytań praktycznych, pragniemy zwrócić uwagę, iż dla celów obalenia domniemania, bazowanie wyłącznie na wyciągach z rejestrów beneficjentów rzeczywistych może okazać się niewystarczające. Zasady identyfikacji beneficjentów rzeczywistych na potrzeby prowadzenia rejestrów w poszczególnych państwach mogą być bowiem zasadniczo odmienne od tych, jakie przyjęto dla potrzeb art. 11o ust. 1b UPDOP.
Z kolei w przypadku transakcji z podmiotami powiązanymi, oprócz pozyskania oświadczenia, konieczna będzie dodatkowa weryfikacja okoliczności transakcyjnych, koncentrująca się przede wszystkim na wykazaniu adekwatnej do skali transakcji substancji biznesowej kontrahenta. Jak wskazują objaśnienia, pomocne w tym procesie mogą okazać się informacje zawarte m.in. w lokalnej dokumentacji podatkowej, sprawozdaniu finansowym czy też strukturze właścicielskiej.
W obu ww. przypadkach treść oświadczenia musi być zgodna z posiadanymi przez podatnika informacjami. Przy wątpliwościach co do zgodności oświadczenia z rzeczywistością (rzetelności oświadczenia), wymóg dochowania należytej staranności oznacza konieczność dalszej weryfikacji istotnych okoliczności faktycznych.
