Członek zarządu może uwolnić się od tej odpowiedzialności poprzez wykazanie, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości, lub
- w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne, albo
- albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.
Alternatywnie - członek zarządu może wykazać, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy. Okolicznością zwalniającą z odpowiedzialności jest również wskazanie przez członka zarządu mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu podatków, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu (art. 116 § 2 Ordynacji Podatkowej).
NSA w kilku ostatnio wydanych wyrokach poruszył kwestię odpowiedzialności członka zarządu i nie są to orzeczenia korzystne.
W orzeczeniu o sygn. III FSK 214/14 NSA stwierdził, że brak wiedzy o kondycji finansowej nie jest wystarczającą przesłanką do uwolnienia się od odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki. Członek zarządu ponosi bowiem odpowiedzialność za prowadzenie spraw spółki, nawet jeśli nie wykonywał faktycznie swoich obowiązków lub ograniczył swoje kompetencje w zarządzaniu spółką (por. także wyrok o sygn. III FSK 3004/21). Z przytoczonego orzeczenia wynika, że członek zarządu spółki kapitałowej może wprawdzie ograniczyć swoje kompetencje w zarządzaniu spółką, nie może jednak ograniczyć swojej odpowiedzialności wynikającej z nieuregulowania przez spółkę wymagalnych zobowiązań, ponieważ rozwiązania takiego nie przewidują obowiązujące przepisy. Sąd podkreślił ponadto, że jeżeli członek zarządu funkcję tę przyjął, to ponosi odpowiedzialność za prowadzenie spraw spółki i winę za niedopełnienie ciążących na nim obowiązków.
W wyroku wskazano także, że członek zarządu spółki nie może powoływać się na nieznajomość stanu jej finansów, jako przyczynę niezgłoszenia wniosku o upadłość lub niewszczęcia postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości, ponieważ powinien mu być znany bieżący stan finansów spółki, a co za tym idzie, możliwość zaspokajania długów.
W kolejnym orzeczeniu NSA poruszył kwestię odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej za zaległy podatek VAT, o którym mowa w art. 108 ust. 1 ustawy o VAT (por. III FSK 387/21, III FSK 111/21, III FSK 4366/21, III FSK 208/21). W stanie faktycznym, który finalnie trafił do rozstrzygnięcia przez NSA, spółka wprowadzała do obrotu puste faktury. W związku z tym, że podatek nie został zapłacony, organy podatkowe, stosując przepisy Ordynacji Podatkowej, przeniosły odpowiedzialność za zaległość Spółki na jej członka zarządu. Ten powołał się na okoliczność, zgodnie z którą (w jego przekonaniu) odpowiedzialność osób trzecich za zaległości podatkowe spółki nie może obejmować tzw. sankcyjnego VAT. Podkreślał, że celem art. 108 ust. 1 ustawy o VAT jest prewencja, a zatem w tym przypadku w ogóle nie można mówić o podatku, którego niezapłacenie tworzy zaległość podatkową.
Ta argumentacja nie przekonała ani organów podatkowych, ani sądów administracyjnych (w tym NSA). Skład orzekający nie zgodził się z twierdzeniem, zgodnie z którym należność z art. 108 ust. 1 ustawy o VAT nie jest podatkiem. Sąd uznał, że sporny VAT nie ma charakteru sankcji administracyjnej, bo (choć źródłem tej należności nie jest jedna z czynności podlegających opodatkowaniu) jest to zobowiązanie wynikające z ustawy o VAT. Jest to więc samoistna forma powstania obowiązku podatkowego.
W konsekwencji NSA zajął stanowisko, zgodnie z którym członek zarządu spółki kapitałowej ponosi odpowiedzialność także za jej zaległości powstałe na podstawie art. 108 ustawy o VAT.
