Jeżeli chodzi o kalkulację ceny transferowej to istnieje pełna dowolność wyboru sposobu kalkulacji. Jednak podmioty powiązane, stosownie do art. 11c ust. 1 ustawy o cit[1], są obowiązane ustalać ceny transferowe na warunkach, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane. 

Odmiennie sytuacja przedstawia się w przypadku weryfikacji ceny transferowej (a więc ustalenia, czy cena odpowiada ogólnie rzecz ujmując cenom rynkowym). Ogólna dyrektywa dotycząca wyboru metody weryfikacji cen transferowych wyrażona w art. 11d ustawy o cit nakazuje stosowanie metody najbardziej odpowiedniej w danych okolicznościach, wybranej spośród grupy metod wskazanych przez ustawodawcę tj.

• metody porównywalnej ceny niekontrolowanej (PCN),
• ceny odprzedaży,
• metody koszt plus,
• metody marży transakcyjnej netto lub
• podziału zysku.

W przypadku gdy nie jest możliwe zastosowanie ww. metod, stosuje się inną metodę, w tym techniki wyceny, najbardziej odpowiednią w danych okolicznościach. Z innych metod weryfikacji ceny transferowej techniki wyceny zostały wprost wskazane przez ustawodawcę jako jedna z możliwości. Czym zatem są techniki wyceny?

Jeżeli chodzi o kwestie pojęciowe to brak jest definicji legalnej „technik wyceny” w ustawie o cit. Informacji pozwalających zrekonstruować wymogi stawiane wycenom w TP należy szukać w aktach wykonawczych – a dokładniej w rozporządzeniu w sprawie cen transferowych w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych.

Zgodnie z treścią rozporządzenia (par. 15) jeżeli za inną metodę została uznana technika wyceny, metodę tę stosuje się w następujący sposób:

1) w przypadku gdy zastosowanie techniki wyceny wymaga oparcia analizy o prognozy - w pierwszej kolejności stosuje się prognozy sporządzone dla celów planowania finansowego;

2) wielkości bądź wskaźniki stosowane w ramach techniki wyceny powinny odpowiadać wartości rynkowej;

3) w przypadku, w którym prawidłowe zastosowanie techniki wyceny wymaga zastosowania czynnika dyskontującego:

1. a) wybór czynnika dyskontującego uwzględnia sposób, w jaki wyceniany przedmiot transakcji kontrolowanej generuje przepływy pieniężne,
2. b) wysokość czynnika dyskontującego uwzględnia poziom ryzyka biznesowego podmiotu powiązanego oraz poziom wahania przyszłych przepływów pieniężnych generowanych przez wyceniany przedmiot transakcji kontrolowanej;

4) analiza uwzględnia oczekiwany przez każdą ze stron transakcji kontrolowanej poziom wartości przedmiotu transakcji kontrolowanej.

W rozporządzeniu zatem nadal nie odnajdziemy definicji „technik wyceny”, jednakże zawarto w nim pewne wskazówki co do sposobu ich przeprowadzenia.

Ponadto, rozporządzenie w sprawie dokumentacji cen transferowych w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych wskazuje co powinna zawierać analiza zgodności w przypadku zastosowania innej metody stanowiącej technikę wyceny. Poza uzasadnieniem wyboru zastosowanej techniki wyceny w analizie powinniśmy zawrzeć również opis źródeł danych wykorzystanych do wyceny, opis oraz uzasadnienie założeń przyjętych do wyceny (w szczególności założeń do wskaźników stosowanych w wycenie wraz z opisem sposobu kalkulacji tych wskaźników), analizę wrażliwości wyników wyceny na zmianę założeń wyceny oraz uzasadnienie przyjętego punktu z przedziału wartości przedmiotu transakcji kontrolowanej. Ponadto dla wycen opartych na prognozach finansowych analiza powinna zawierać opis oraz uzasadnienie założeń przyjętych do prognoz, opis źródła wykorzystanych danych oraz wskazanie celu prognozy. Ustawodawca wymaga zatem podania określonych w rozporządzeniu danych w przypadku stosowania technik wyceny aby nasza dokumentacja cen transferowych była kompletna.

Kiedy zatem stosujemy wycenę jako metodę weryfikacji cen transferowych w praktyce? Sporządzenie wyceny może okazać się najbardziej odpowiednią metodą w przypadku transakcji związanych z obrotem nieruchomościami, zbyciem lub nabyciem przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (w tym zbyciem lub nabyciem udziałów lub akcji), ale także w przypadku gdy przedmiotem transakcji są wartości niematerialne i prawne (znaki towarowe, patenty). Wyceny mogą być również właściwe w przypadku przeprowadzania restrukturyzacji i ustalania rekompensaty/ wynagrodzenia z tego tytułu. W tego typu transakcjach ze względu na trudności w dostępie do danych porównawczych zwykle nie jest możliwe zastosowanie prostego porównania w oparciu o metodę PCN a pozostałe metody są odrzucane ze względu na ich nieadekwatność przy weryfikacji ceny transferowej.

Jeżeli chodzi o sam sposób dokonywania wyceny to jest on uregulowany w odrębnych od ustaw podatkowych przepisach. W przypadku nieruchomości będzie to przede wszystkim ustawa o gospodarce nieruchomościami, według której przez wycenę nieruchomości należy rozumieć postępowanie, w wyniku którego dokonuje się określenia wartości nieruchomości[2].

Inaczej kwestia regulacji wygląda w przypadku wyceny przedsiębiorstw. W Polsce nie istnieją ścisłe zasady wyceny przedsiębiorstw na poziomie ustawowym[3]. Dokumentem, który zawiera określone wymogi dotyczące wyceny przedsiębiorstwa jest Krajowy Standard Wyceny Specjalistyczny „Ogólne Zasady Wyceny Przedsiębiorstw” przyjęty przez Polską Federację Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych. Co ciekawe Standard ten wskazuje na 3 rodzaje (stopnie) wyceny przedsiębiorstw:

• Pełna wycena - jej celem jest wydanie opinii na temat wartości przedsiębiorstwa przy zastosowaniu metod i procedur właściwych do obiektywnego, bezstronnego i rzetelnego określenia wartości;
• Uproszczona wycena - której celem jest oszacowanie wartości przedsiębiorstwa z pominięciem lub uproszczeniem niektórych procedur wymaganych przy wycenie pełnej.
• Kalkulacja wartości - której celem jest wstępne oszacowanie wartości przedsiębiorstwa z pominięciem lub uproszczeniem niektórych procedur wymaganych przy pełnej wycenie. Przyjęte ograniczenia i uproszczenia powinny zostać przedstawione. Zakres zastosowanych ograniczeń i uproszczeń może zostać uzgodniony pomiędzy wyceniającym i zamawiającym.

W kontekście wskazanych ww. rodzajów wycen przedsiębiorstw na potrzeby TP wydaje się, że wszystkie mogą być stosowane na etapie kalkulacji ceny. Można się natomiast zastanawiać, czy każdy z tych typów wyceny będzie mógł stanowić podstawę zastosowania tzw. 6 metody weryfikacji ceny (technik wyceny). Mamy bowiem sytuację, w której ustawa nie reguluje danej metody (i odnosi się to do wszystkich typów metod, które możemy uznać za tzw. inną metodę), a jedynie w rozporządzeniu wskazano podstawowe wymogi dotyczące wycen. Nie są to jednak wymogi dotyczące samego zakresu wyceny („głębokość wyceny”). Czy zatem np. sama kalkulacja wartości przedsiębiorstwa, która wstępnie oszacowuje wartości przedsiębiorstwa może być już uznana za pełnoprawną wycenę przedsiębiorstwa?

Wydaje się, że na gruncie cen transferowych najbezpieczniejszym wyjściem będzie:

• zbadanie czy wycena spełnia ogólne warunki z rozporządzenia,
• zweryfikowanie stopnia szczegółowości i przydatności wyceny na potrzeby cen transferowych.

Trzeba przy tym pamiętać, że ostatecznie nadrzędnym celem odwołania się do wyceny na gruncie TP będzie uzasadnienie, że warunki transakcji odpowiadają warunkom rynkowym. Samo zatem posiadanie wyceny przedsiębiorstwa może nie przesądzać jeszcze o dostatecznych dowodach na rynkowość transakcji na gruncie TP. Wycena musi dostarczać określonych informacji wymaganych na gruncie przepisów o cenach transferowych.

Pojawia się także pytanie kto może sporządzić wycenę? Jak już zostało wspomniane, zagadnień tych nie regulują przepisy ustaw podatkowych. Jedyne wymogi dotyczące wycen odnoszą się do nieruchomości – wówczas wyceny musi dokonać rzeczoznawca majątkowy. W pozostałych przypadkach wyceny może dokonać każdy, jednakże z uwagi na skomplikowany charakter warto skorzystać z pomocy specjalisty.

[1] W artykule pominięto regulacje dotyczące podatku dochodowego od osób fizycznych.

[2] Na marginesie warto zaznaczyć, że ustawa ta podaje również definicję wartości rynkowej nieruchomości – będzie to zatem szacunkowa kwota, jaką w dniu wyceny można uzyskać za nieruchomość w transakcji sprzedaży zawieranej na warunkach rynkowych pomiędzy kupującym a sprzedającym, którzy mają stanowczy zamiar zawarcia umowy, działają z rozeznaniem i postępują rozważnie oraz nie znajdują się w sytuacji przymusowej.

[3] Pewne ogólne kwestie dotyczące specyficznych przypadków uregulowane są w ustawie Prawo upadłościowe.